کاهش قدرت خرید مردم در نتیجه افزایش نرخ تورم و نوسان‌های بازار ارز باعث شده است مردم توان کمتری برای خرید کالاهای دیجیتال، که با تغییر نرخ ارز قیمتشان روزبه‌روز گران‌تر می‌شود، داشته باشند. آمار رسمی‌ای منتشر نمی‌شود که نشان دهد مردم در سال ۱۴۰۲ در بازار کالاهای دیجیتال، مثل گوشی موبایل و لپ‌تاپ، چه رفتاری داشته‌اند.
در نبود این آمارها نمی‌دانیم کدام برندها و کدام مدل‌های لپ‌تاپ و گوشی موبایل پرفروش‌تر بوده‌اند اما از یک سو گفته‌های رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران نشان می‌دهد که این بازار در سالی که در حال سپری کردن آخرین روزهایش هستیم گرفتار رکود بوده است. محمدرضا فرجی تهرانی در این خصوص به زومیت گفت:
بازار کالای دیجیتال در سال ۱۴۰۲ اوضاع خوبی نداشت، اصلاً بازار خوبی نبود و رونق نداشت. وضعیت بازار کالای دیجیتال امسال مجموعاً در رکود قرار داشت.
– محمدرضا فرجی تهرانی، رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران
از طرف دیگر، آمارهای موجود در فروشگاه‌های آنلاین نشان می‌دهد پرفروش‌ترین گوشی‌های موبایل مدل‌های اقتصادی و در میان لپ‌تاپ‌ها هم اکثر پرفروش‌ها مدل‌های نسبتاً ارزان‌تر هستند.
پیش از این در گزارشی آمارهایی از پرفروش‌ترین گوشی‌های دیجی‌کالا را منتشر کردیم که نشان می‌داد در میان ۱۰ گوشی پرفروش این فروشگاه آنلاین فقط یک گوشی با قیمتی بیشتر از ۲۰ میلیون تومان قرار داد و سایر گوشی‌های پرفروش قیمتی کمتر از ۲۰ میلیون تومان دارند.
در مورد لپ‌تاپ‌ها هم آمار پرفروش‌ترین‌های دیجی‌کالا نشان می‌دهد هشت مورد از پرفروش‌ترین لپ‌تاپ‌های این فروشگاه اینترنتی کمتر از ۳۰ میلیون تومان قیمت دارند که برای کالایی مثل لپ‌تاپ این قیمت ارزان و این کالاها پایین‌رده محسوب می‌شود. آمار پرفروش‌ترین لپ‌تاپ‌های دیجی‌کالا نشان می‌دهد که فقط دو مدل از پرفروش‌ترین لپ‌تاپ‌های پرفروش این پلتفرم قیمتی بیشتر از ۴۰ میلیون تومان دارند.
البته بالارده یا میان‌رده بودن لپ‌تاپ‌ها فقط با قیمت لپ‌تاپ سنجیده نمی‌شود و نوع کاربری این محصولات نیز مطرح است. در این گزارش اعداد و قیمت‌ها را به‌صورت حدودی در نظر گرفته‌ایم تا راحت‌تر بتوانیم وضعیت اقتصادی را تحلیل و محصولات را مقایسه کنیم.
گران شدن کالاها و کاهش قدرت اقتصادی فقط به خارج شدن کالاهای دیجیتال از سبد خرید مردم یا روی آوردن آن‌ها به خرید و استفاده از مدل‌های ارزان‌تر منجر نمی‌شود. کاهش توان خرید به‌ویژه در چند ماه گذشته باعث شده مردم در معرض آسیب‌های مالی قرار بگیرند، در دام‌های فریبکارانه و کلاهبردارانه بیفتند و پولشان را از دست بدهند.
ماجرای کورش‌کمپانی یکی از این موارد بود که هرچند آن را از وجوه مختلفی می‌توان آسیب‌شناسی کرد اما یکی از دلایل اصلی روی آوردن مردم به خرید گوشی آیفون ۱۳ به قیمت ۲۰ میلیون تومان همین کم شدن قدرت خرید مردم و تلاش برای خرید گوشی ارزان‌قیمت است.
خالی شدن جیب مردم در شرایط اقتصادی این روزها آسیب‌های دیگری هم داشته و به شکل دیگری به سوءاستفاده سودجویان از این وضعیت و فریب خوردن مردم منجر شده است. محمدرضا فرجی تهرانی، رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران، به‌تازگی از وضعیت نابه‌سامان بازار فروش لپ‌تاپ‌های دست دومی خبر داده که در سایت‌ها به فروش می‌رسند. فرجی اعلام کرده است که تعداد قابل توجهی از لپ‌تاپ‌های دست دومی که به این شیوه روی پلتفرم‌های آنلاین عرضه و فروخته می‌شوند ناسالم، سوخته و غیرقابل استفاده هستند.
میزان کلاهبرداری از طریق فروش لپ‌تاپ‌های دست دوم افزایش یافته است
او در همین زمینه به تجارت‌نیوز گفته بود: «وقتی فردی نیاز به لپ‌تاپ دارد، اما نمی‌تواند آن را تهیه کند، سراغ لپ‌تاپ دست دوم یا قاچاق می‌رود. این در حالی است که متأسفانه از هر پنج لپ‌تاپ دست دوم و قاچاق، تنها سه دستگاه سالم است و ۴۰ درصد آن‌ها ناسالم هستند. در نتیجه بی‌شک مصرف‌کننده متضرر خواهد شد.»
محمدرضا فرجی تهرانی، رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران، در گفت‌وگو با زومیت هم به این موضوع اشاره کرده و در توضیح دلایل این اقدامات کلاهبردارانه، که در نهایت جیب مردم را خالی‌تر می‌کنند، گفت: «گران شدن قیمت‌ها باعث روی آوردن مردم به خرید کالاهای دیجیتال از طریق سایت‌های اینترنتی که صحت فعالیت‌هایشان مشخص نیست یا پیش‌فروش از مجموعه‌هایی مانند کورش‌کمپانی شده است.» او در ادامه نیز توضیح داد:
ماجرای کورش‌کمپانی، بحث فروش کالاهای ریفربیشد، موضوع فروش کالاهای غیرآکبند به اسم کالای نو، فروش کالاهای دست دومی که خراب و غیرقابل استفاده هستند به اسم کالای سالم و از همه مهم‌تر فروش کالاهایی که گارانتی و خدمات پس از فروش درست و دقیقی ندارد همه از مواردی هستند که این روزها برای خریداران دردسرساز شده است.
– محمدرضا فرجی تهرانی، رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران
او اعتقاد دارد این رویه‌ها عواقبی بدتر از این هم خواهد داشت. به گفته فرجی، فارغ از بحث کلاهبرداری‌ها و سوءاستفاده از مردم، این هم یک مشکل جدی است که مردم در حال روی آوردن به خرید کالای قاچاق هستند: «بسیاری از کالاهایی که قیمت ارزان‌تری دارند، ارزانی‌شان بی‌دلیل نیست و به‌خاطر همین قاچاق بودن آن‌ها است.»
البته رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران افزایش قیمت‌ها را تنها دلیل بروز این کلاهبرداری‌ها نمی‌داند. او معتقد است دلایل فرهنگی مثل تمایل مردم به خرید کالای ارزان و اعتماد بی‌چون‌وچرا به بعضی فروشنده‌ها هم در پیش آمدن این شرایط تأثیرگذار بوده است. فرجی توضیح داد:
بخشی از این از دست دادن پول و کلاهی که به سر مردم می‌رود به‌دلیل طمع آن‌ها است. حتی زمانی که این حد از گرانی هم وجود نداشت و مردم توان خرید بیشتری داشتند، در دام این فریب‌ها و کلاهبرداری‌ها می‌افتادند. زمانی که کامپیوتر شخصی (PC) وارد کشور شده بود یک نفر در روزنامه کیهان و اطلاعات آگهی فروش کامپیوتر با قیمت ارزان را منتشر کرد. آن زمان هم عده‌ای اعتماد کردند و پولشان را از دست دادند، حالا هم عده‌ای به کورش‌کمپانی و تبلیغ سلبریتی‌ها اعتماد کردند و سرشان کلاه رفت.
– محمدرضا فرجی تهرانی، رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران
استفاده از اشخاص مشهور برای جلب اعتماد مردم و کمک گرفتن از آن‌ها برای رونق گرفتن بازار یک کالا یا برند یکی از شیوه‌های اثربخش تبلیغات است. در مورد کورش‌کمپانی نیز بسیاری از کارشناسان سلبریتی‌ها را یکی از مقصران اصلی می‌دانستند. هرچند عده‌ای هم اعتقاد داشتند تقلیل دادن دلایل به تبلیغات از سوی این افراد منطقی نیست و باید ضعف دستگاه‌های نظارتی از اتحادیه‌ها تا نهادهای بالاتر کشور را هم در این اتفاق مسئول دانست.
افتادن در دام کلاهبرداران فقط هم دلیل اقتصادی ندارد؛ به مسائل فرهنگی هم مربوط است
رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران اما به فرهنگی که تبلیغ چهره‌های مشهور را ملاک قرار داده و به این تبلیغات اعتماد می‌کنند اشاره کرد و گفت:
یکی از دلایل پیش‌خرید کالای ارزان‌قیمت و افتادن در دام کلاهبرداران، به فرهنگ کشورهای جهان سوم برمی‌گردد. در کشورهای توسعه‌یافته شما هیچ سلبریتی و چهره مطرحی را نمی‌بینید که یک فروشگاه را تبلیغ کند. مسی و رونالدو شاید از محصول یک برند مطرح ،مثل آدیداس و نایک، رونمایی کنند اما هیچ‌وقت یک فروشگاه را تبلیغ نمی‌کنند. در کشور ما اما در نمونه‌ای مثل کورش‌کمپانی دیدیم که بعضی چهره‌های مشهور و مطرح برای این فروشگاه تبلیغ کردند و اعتماد بعضی از مردم هم به همین واسطه جلب شد.
– محمدرضا فرجی تهرانی، رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران
البته او هم در ادامه تأکید می‌کند که «در مورد موضوع کورش‌کمپانی اتحادیه را هم بی‌تقصیر نمی‌دانم. اتحادیه موظف بود خیلی زودتر با این شرکت برخورد کند.»
فروش اقساطی هنوز بازار کالای دیجیتال را تحت تأثیر قرار نداده است
یکی دیگر از پیامدهای افزایش قیمت کالاها روی آوردن هرچه بیشتر مردم به خرید اقساطی، از کالاهای سوپرمارکتی گرفته تا لوازم خانگی و کالاهای دیجیتال است. در سال‌های اخیر انواع خریدهای اقساطی، از وام‌های بلندمدت با پرداخت اقساط ماهانه تا وام‌های کوتاه‌مدت و روش‌هایی مثل BNPL (الان بخر، بعداً پرداخت کن) ارائه شده و بعضی افراد با این روش کالاهای مختلفی را خریداری می‌کنند.
رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران در پاسخ به این که فروش اقساطی چقدر بازار کالای دیجیتال کشور را تحت تأثیر قرار داده است، گفت:
در مورد فروش اقساطی خوش‌بختانه در بازار کالای دیجیتال کمتر شاهد باب شدن فروش اقساطی هستیم. اما با راه افتادن «سرا»هایی که فروش اقساطی دارند بازار کالاهای صوت و تصویر و لوازم خانگی تحت تاثیر قرار گرفته است.
– محمدرضا فرجی تهرانی، رییس اتحادیه فناوران رایانه تهران
«سرا»ها یا مجموعه‌هایی که در ماه‌ها و سال‌های اخیر روزبه‌روز به تعدادشان افزود می‌شود سیاست فروش اقساطی به مردم را پیش می‌برند و با فراهم آوردن این امکان مشتری جذب می‌کنند. این مجموعه‌ها و موضوع فروش اقساطی یکی از موارد مورد اعتراض فروشندگان و فعالان اقتصادی به‌ویژه در صنعت لوازم خانگی است.
فرجی رویه خرید اقساطی را هم چندان معقول ندانسته و گفت: «مردم به این دلیل که به دنبال خرید کالای ارزان و قسطی هستند به این سراها روی می‌آورند و از آن‌ها خرید می‌کنند؛ اما به این موضوع توجه نمی‌کنند که اگر کالا را در بازار آن محصول بخرند قیمت نقدی آن از هزینه پایه‌ای که برای خرید قسطی پرداخت می‌کنند، پایینتر است.»
رییس اتحادیه فناوران رایانه‌ای تهران در پایان ابراز امیدواری کرد که به‌زودی اتفاقاتی رقم بخورد که در سال ۱۴۰۳ وضعیت خوبی در بازار فروش کالای سخت‌افزار آی‌تی و شبکه ایجاد شود؛ امیدی که با وجود پیش‌بینی از وضعیت ارزی و اقتصادی کشور برای سال آینده نمی‌تواند چندان پررنگ باشد.
